bjuda

Hemm ħafna affarijiet li rrid nikteb fuqhom, u llum, f’dawn il-ġranet, bdejt mill-abjad. Nibda minn (xi) mkien abjad.

Nibda minnu mhux għax ċerta xi jfisser jew ma jfissirx. Ma nafx. Imma forsi hija din il-possibiltà nnifisha li kważi titlobni, hi, niktbu dan l-abjad. Mhux ċerta wkoll norbtux l-iktar mat-tfulija jew ix-xjuħija jew it-tnejn. Għalija, l-abjad, kontinwament konsistenti. Kien hemm l-abjad fil-brix mill-waqgħat minn fuq ir-rota, kien hemm l-abjad fil-ħajt li pinġejtu minn lewn il-mustarda mbagħad, kien hemm l-abjad fil-pastard imsajjar iżżejjed. Mhux għax fl-istess sfumatura; imma għax kienet x’kienet l-isfumatura, l-intensità baqgħet. L-abjad iferi.

Aħseb ftit meta ttebba’ flokk b’xi ħaġa. Bħalma jiġri dejjem, meta taqa’ xi ħaġa tkun ħamra u bħalma jiġri dejjem, taqa’ dejjem fuq l-abjad. Donnhom l-ilwien l-oħrajn kollha f’pika mal-abjad, intiżi li jtebbgħuh u jħassruh. Imma jekk jittebba’ l-abjad ma jitħassarx, isir biss abjad ieħor, possibiltà oħra, xorta abjad. U l-memorja tal-abjad tibqa’.

Meta ta’ sitt snin miexja fis-sebgħa għamilt il-praċett ommi kienet libbsitni sett tad-deheb veru, brazzuletta u msielet pariġġ, u magħhom għamlitli premura li ma nitlef ebda misluta u wisq inqas il-brazzuletta. Kont għadni kemm nitlef żewġ sinniet u l-unika żewġ liri li nannti qatt tatni fi triqti mingħandha għad-dar. Kantuniera bogħod. Ma ttihiex tort tassumi li kelli l-ħila nitlef kollox. Anke d-dvalja fir-reċta tal-Milied ta’ qabel, bajda u tal-bizzilla u għal qalbha, b’xi mod, għebet u baħħ u snieni ma tantx kxifthom niġri.

Fil-praċett, kont qgħadt nidħaq b’ħalqi magħluq biex fir-ritratti ma nidhirx bis-sinniet nieqsa. It-triq kollha mid-dar sal-knisja u d-dawra kollha mat-toroq tar-raħal lura l-knisja qattajtha mmiss l-ewwel il-misluta tal-lemin, imbagħad il-misluta tax-xellug u wara nħares lejn il-brazzuletta. Biex żgur ma nitlef xejn. Nafha din, għax niftakarha u għax tal-vidjo mexa miegħi t-triq kollha u ddokumenta dar-ritwal stramb imma neċessarju li wassal biex ma tlift ebda misluta u ebda brazzuletta.

Snin qabel, qabel ma bdejt nitlef il-private għall-iskola, kien jiġi għalija z-ziju Nono bil-mini minor bajda. Kull vjaġġ mid-dar sal-iskola kien avventura, bl-uniformi bajda u bluna u ċoff blu żgħir u kalzetti bojod żgħar. Il-biċċa li konna nieħdu magħna għal li jista’ jkun nagħmlu taħtna bajda wkoll kienet. Barra s-sitijiet tal-karozza u t-twapet. Kien abjad biss fejn qagħad it-trab u straħ u kien imissu ħasla. U s-saqaf. Niftakru meta kienu se jeħduni – in-nanna, in-nannu, il-mamà u Nono - darba waħda nhar ta’ Sibt filgħodu l-ġnien ta’ Tas-Sliema. Tal-inqas aħna hekk konna nafuh. Nono ġerra xi ftit, ma rax iż-żebra, żamm break bis-salt u qbiżna kollha f’daqqa waħda. Jien biss ma missejtx is-saqaf b’rasi. Kif wasalna mbagħad, kellu flixkun ilma kważi qiegħed. Kulħadd għamel ftit fuq rasu biex ma titlax gundalla u sakemm ħadd ma kien qed iħares xrobt belgħa. Snin wara qrajt studju li jgħid li l-ilma, jekk jitħalla fi fliexken tal-plastik u fix-xemx, jista’ jqabbad kanċer.

Anke x-xemx tista’ tqabbad kanċer. Ix-xemx tixrobni kull sena. Tixrobli żaqqi u ġenbejja u dahri u għonqi – ħlief saqajja. Nitbaskat fix-xemx u niskambjaw kulur. Immaġinak meta tħares lejn ix-xemx, dirett fiha, u tara abjad jgħammex, jgħammxek. Mhux aħmar jew isfar jew il-kuluri kollha tal-bejniet li konna npinġu fil-pitazzi tar-rigi dojoq u l-karti bil-watermark tal-kumpanija. Ftit ilu qrajt “The Iron Man” ta’ Ted Hughes u x-xemx jiddeskriviha hekk:

Slowly he covered the distance, getting smaller and smaller as he went. At last he landed, a ragged black shape sprawled across the sun. Everybody watched. And now they saw the monster begin to glow. Blue at first, then red, then orange. Finally, his shape was invisible, the same blazing white as the sun itself. The monster was white-hot on the sun.

Jiena niħmar u nitqaxxar u nismar fix-xemx u saqajja jibqgħu bojod, kważi abjad transluċidu, jidhru l-vini kollha minnu. Jisfida l-abjad meta jrid u kif irid.

Bħall-pannacotta, tipprova ma tħallatx il-krema tal-frott mal-krema bajda, biex xħin tinqasam tkun qisha ħalib, qisha rkotta. Abjad mill-artab u ibjed mill-abjad.

Jgħidu li l-Iżlanda mhux magħrufin għall-ikel, ma jinqalgħux daqs pajjiżi oħra. Anke għall-Ingilterra hekk jgħidu. Ma jinqalgħux ħlief għall-ħut abjad miksi bil-panura skura.

Imma meta mort l-ewwel u l-unika darba – sa issa – l-Iżlanda fl-2015 kilt l-itjeb ikel li qatt doqt. Niftakar l-insalati ħafna iktar tajbin mill-insalati Taljani. Niftakar forom u togħmiet li qatt m’erġajt doqt bħalhom. Niftakar ikel qisu sħab u meraq mod ieħor. Niftakar silġ abjad panna li qatt m’erġajt irfist fih, mhux fuqu, bħal dakinhar, dawk il-jiem. Kieku kelli mmur ngħix xi mkien għal dejjem, immur l-Iżlanda. Għall-abjad u mhux. U għax hemm wisq abjad l-iktar, u ma jkun jimporta xejn jekk jiblagħni. F’dawn il-jiem jagħlu qed nikteb fuq is-silġ għax issa rajtu u għextu, anke jekk għall-ftit. Qed nikteb differenti fuq is-silġ. Qed nikteb għax nixtiequ u rridu, mhux inħobbu. Issa naf l-inkwiet li tinqabad maltempata abjad, naf is-sabiħ li tintelaq f’abjad tajjar u tagħmel l-anġli fis-silġ. Naf il-weġgħa tal-waqgħa maż-żelqa fuq il-borra taħarbilna minn idejna.

Ir-rumanzi u l-poeżiji kollha li qrajt qabel tlajt l-Iżlanda ma baqgħu jfissru xejn ħdejn is-silġ li kont fih. La l-abjad ta’ Sjón, la ta’ Guðrún Eva Mínervudóttir, la ta’ Andri Snær Magnason, la ta’ Auður Ava Ólafsdóttir, la ta’ Bergsveinn Birgisson, la ta’ Hallgrímur Helgason u lanqas ta’ Gerdur Kristný. Meta fl-2016 Gerdur Kristný stedintha Malta, jiena u Clare Azzopardi konna qlibna għall-Malti biċċa sew minn Bloodhoof:

Memorji

borra li nagħfas

f’idejja

nagħġen f’ballun

u nwaddab

imma f’moħħi

biss

il-borra ma tistrieħx hawnhekk

Il-pont jifrex

mill-ħaxix jixxejjer

għal sħab griż duħħan

Hemm l-art tiegħi

mgeżwra f’lejl ħiemed

mgħaddsa f’silġ abjad-azzar

Hawn, il-qamar jgħasses

il-widien u x-xmajjar

f’art twelidi, minn dagħbien

ta’ għoli jistordi

Niżlet, hi, is-sunnara

f’ilma mberred mir-rebbiegħa

Ċattra ċattra s-sħab

f’wiċċ is-sema …

U kienet tkompli. L-abjad-azzar sar l-abjad tiegħi wkoll. Imbagħad il-lingwa li naħseb biha ma baqgħetx taqdini biex niddeskrivi dik l-immensità massiċċa. Ebda kelma ma tersaq qrib medda abjad bla bidu u tmiem, tistħajlu liżar abjad se jiżloq minn fuq id-dinja jekk imqar tieħu nifs żejjed.

Dak l-abjad ġabni f’sensija u qatt m’erġajt għal li kont. Bqajt xi ftit ossessjonata, bħalma għadni ossessjonata fuq il-kafè bla ħalib u l-baħar f’Jannar u l-E Minor li qatt ma tgħallimt indoqq. Fil-kanzunetta “Port of Call” ta’ Beirut jgħidu/jkantaw:

I
I called through the air that night
The fogs all were a warming sight
Was it infantile
That which we desire

Were it up to me
Pull the wool from your eyes

U l-abjad jibqa’ jimla l-ispazji li jifdal fl-abjad innifsu. U ma jibqax imkien mhux abjad. Abjad. Abjad. abjad.

Naf, forsi, kemxejn, u nixtieq naf iktar xi jkun dal-abjad persistenti u elużiv, qisu storja, qisha mhix.

24.06.2021

Il-proġett BJUDA huwa megħjun mill-Aġenzija Żgħażagħ u jgħaqqad flimkien ix-xogħol ta’ Leanne Ellul (poeżija), Giola Cassar (fotografija) u Kenneth Sacco (mużika).